تعزیه فریاد مملو از درد شیعیان است/از سوگواره اباعبدالله (ع) تا تعزیه شهادت محسن حججی

به گزارش خبرنگار تئاتر فارس، سوگواره «رکعت به رکعت عاشقی» تولید گروه هنرهای نمایشی روایت فتح است که در دهه اول محرم توسط سیاوش طهمورث و با شیوه‌ای نو به صورت تلفیقی و ترکیبی متشکل از پرده خوانی و شبیه خوانی، با حضور جمعی از هنرمندان شاخص و سرشناس عرصه تعزیه در محوطه باز بنیاد فرهنگی روایت فتح برگزار می شود. 

تعزیه خوانان این سوگواره در ششمین شب خود مجلس تعزیه «شهادت حضرت علی اکبر(ع)» را اجرا کردند. در روزی که مصادف شد با تشییع جنازه شهید محسن حججی در پایان این تعزیه، گروه تعزیه خوانان برنامه خود را به شهید محسن حججی تقدیم کردند.

در طی شب‌های برگزاری این سوگواره، تعزیه‌های اجرا شده با استقبال جمعی از هنرمندان و مردم علاقمند به تعزیه مواجه شده است. تعزیه ریشه در تاریخ ما دارد و اجرای مجالسی که عمدتاً در ایام دهه اول محرم برگزار می‌شود سال‌هاست که تکرار می‌شود ولی علیرغم این، می‌بینیم که تعزیه مورد توجه مردم به خصوص هنرمندان قرار دارد.

*برای جذب مخاطب جوان، نمایش‌ها را روزآمد کردم

شاید کمتر کسی انتظار این را داشته باشد که سیاوش طهمورث مجلس تعزیه برپا کند و با ساختاری تازه روح دیگری به تعزیه ببخشد. کارگردان سوگواره «رکعت به رکعت عاشقی» درباره ویژگی‌های این تعزیه بیان کرد: «کارهای سنتی و آیینی و تمام نمایش‌هایی که به اعتقادات، فرهنگ و دانش ما مربوط است را نمی‌توان مانند ۴۰۰ سال پیش اجرا کنیم. نمایش‌ها را باید با زمان حال پیش ببریم تا مخاطب جوان جذب آن شود.»

وی ادامه داد: «برای اینکه یک حرکت جدید انجام داده باشم تا هنرهای آیینی را نگه دارم، هنر پرده خوانی و تعزیه خوانی را با هم تلفیق کردم که هر دو از ائمه تعریف می‌کنند. می خواهم یک راه جدید پیدا کنم تا بتوانم مخاطب‌های بیشتری از نسل جوان جذب کنم و تاثیرات مذهبی روی جوانان داشته باشم.»

وی درباره محیطی که تئاتر «رکعت به رکعت عاشقی» در آن اجرا می شود، گفت:«تمام این فضا و سکو را خودم درست کرده‌ام و شاید به خاطر اینکه اولین دفعه است کم و کاستی‌هایی داشته باشد. این فضای باز و درخت‌ها خیلی به اجرا کمک می‌کنند زیرا حالت نمایشی دارند.»

*بیش از ۵۰۰ عنوان تعزیه داریم که هنوز اجرا نشده‌اند

در چهارمین شب از سوگواره «رکعت به رکعت عاشقی» در حالیکه بسیاری از علاقمندان به تعزیه منتظر آمدن مرشد «محمد احدی» برای نقالی بودند، ناگهان «داوود فتحعلی بیگی» به همراه شبیه خوانان به روی صحنه آمد و مراسم نقالی را برگزار کرد.

داوود فتحعلی بیگی که در بین اهالی تئاتر به عنوان پژوهشگر نمایش‌ها شناخته می شود، حضور ناگهانی‌اش بر روی صحنه باعث استقبال بسیاری از هنرمندان حاضر در این سوگواره شد.

همچنین فتحعلی بیگی در پایان نقالی خود؛ درباره این نماش گفت: تا به حال بعضی از هنرمندان آثاری داشته‌اند که تعزیه هم در آن اجرا شده است ولی این اقدام در نوع خود قابل ارزیابی و ارزش گذاری است.

وی درباره کم کاری نمایش‌های مذهبی در طی سال بیان کرد: کمتر هنرمندی یافت می‌شود که به مقوله دفاع مقدس و عاشورا علاقه نداشته باشد، بوده‌اند هنرمندانی که در موضوع دفاع مقدس آثاری قابل توجه خلق کرده‌اند ولی به خاطر نبودن بعضی شرایط کارشان خیلی مورد استقبال قرار نگرفته است ولی این به معنای بد بودن آنها کار نیست.

فتحعلی بیگی افزود: امروزه خیلی از ساز و کارها عوض شده است به عنوان مثال حتی اگر بهترین تئاتر را هم برای اجرا داشته باشی اگر از عوامل تبلیغاتی مانند چهره‌ها در تئاتر استفاده نشود آن نمایش تماشاگر چندانی نخواهد داشت، زیرا مردم به خاطر آنها به سالن می روند تا خودِ تئاتر! در سالن‌ها برای یک بازیگر تئاتر با هفتاد سال تجربه کمتر از کسی که با سن جوان تر در سینما فعالیت می‌کند دست می زنند، منظورم این است اگر این سازو کارهای امروز نباشد ممکن است تئاترها کلا مورد استقبال قرار نگیرد.

وی با اشاره به شبیه خوان‌های قدیمی بیان کرد: شبیه خوان‌های قدیمی برای ایامی که سوگواری نیست تعزیه‌هایی اجرا می‌کردند که محتوای آن شهادت نبوده است مانند یوسف و زلیخا که نمایش‌های عشقی بوده است، در دوره‌ای که هیچ کدام از این وسایل‌های ارتباط جمعی امروز نبوده است. اگر سازو کار جدید نمایش‌ها را در قالب یک نمایش موزیکال روی صحنه بیاورند مردم حتما استقبال می‌کنند، بیش از ۵۰۰ عنوان تعزیه داریم که خیلی از آنها هنوز اجرا نشده‌اند. حمایت‌هایی برای انجام این کار باید شود تا بتوانند اجرا شوند.

*صدای طبل مرا به دوران کودکی می برد
محمد علی ساربان تماشاگر هر شب تعزیه است. دقایقی پیش از اینکه صدای طبل‌ها به صدا درآیند ساربان در جایگاه تماشاگران نشسته است و دل به مجلس تعزیه یاران امام حسین(ع) می‌دهد. در یکی از این شب‌ها از او درباره نمایش «رکعت به رکعت عاشقی» و ویژگی‌های آن پرسیدیم؛ ساربان گفت :«در شب هایی که به تماشای این تعزیه نشستم از آن لذت بردم. با دو دیدگاه به این نمایش نگاه کردم، اولی دیدگاه تکنیکی است، من به عنوان یک تراژدی به حادثه‌ای که اتفاق افتاده است نگاه میکنم، ولی در بخش‌های مختلف به عنوان یک حادثه مذهبی به آن نگاه می‌کنم که دارای ابعاد مختلفی از لحاظ اجرایی است که برای من خیلی جاذبه دارد.»

وی به روزهای کودکی‌اش اشاره کرد و افزود: «مسائلی هست که برای ائمه رخ داده است که مردم را تحت تاثیر قرار خواهد داد. این تعزیه برای من یک شکل نوستالژیک هم دارد تعزیه مرا یاد روزهای دور که در قزوین بودم می‌اندازد، صدای طبل مرا به روزهای کودکی که به سرعت از محله‌های قزوین می‌گذشتم تا تعزیه را ببینم می‌برد.»

*تعزیه پدر نمایش ایرانی است

در شب اول، زمانی که مجلس تعزیه «شهادت مسلم بن عقیل (ع)» اجرا می‌شد بهرام ابراهیمی را در بین تماشاگران دیدم. از این بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون درباره نمایش «رکعت به رکعت عاشقی»پرسیدم؛ ابراهیمی گفت : «این نمایش ترکیبی از روایت، نقالی، تعزیه و پرده خوانی است. در واقع سه هنر سنتی ایرانی را ترکیب کرده است، این نمایش برای من تکراری بود زیرا هر کدام را جدا جدا می‌شناختم، ولی برای پسرم خیلی جذاب بود. فکر می کنم نمایش آیینی سنتی ایرانی، برای نسل جوان تجربه بسیار جالبی باشد.»

وی با اشاره به سن بالای تعزیه خوان‌ها افزود: «این نمایش در مجموع ده گانه ای است که سال‌ها است که اجرا می‌شود و تنها ناراحتی من این است که اگر این نسل تعزیه خوانی که با سنین بالا روی صحنه دیدیم روزی در کنار ما نباشند این هنرها کارشان به کجا خواهد کشید، آیا هنر تعزیه خوانی باقی خواهد ماند یا نه؟»

ابراهیمی درباره ساختار کلی این تئاتر گفت: «سیاوش طهمورث آدم کار بلدی است و نمایش ایرانی را خیلی خوب می‌شناسد. هنر پرده خوانی، نقالی و تعزیه هنرهای مستقلی هستند که او به خوبی با آنها آشنا است، طهمورث در این کار قدیمی است و نمایش‌های قبلی که من از او دیده‌ام خیلی خوب بوده‌اند، دیشب هم با وجود مشکلاتی که در اجرا دیده می‌شد بازهم آنها قابل درک بودند زیرا اولین اجرای این نمایش بود.»

تعزیه فقط مختص ایرانیان است. در جاهای دیگر مانند سوریه و عراق سال‌ها پیش اجرا شده است اما آیا می‌توان تعزیه را یک تراژدی ایرانی بدانیم؟ «این نمایش را تا آخر تماشا کردم. تعزیه را باید از منظر یک تراژدی ایرانی که مردمان شیعه ایران به خاطر عشقشان به امام حسین برگزار می‌کنند، همچنین باید سعی شود تا تعزیه را جهانی کرد ولی پایه‌ای وجود ندارد که به آن بچسبد و آنقدر سماجت کند. فکر می‌کنم اگر روزی طهمورث نباشد کسی نیست که این شکل های نمایشی را به هم وصل کند.»

تعزیه در روستاها و شهرهای کوچک به صورت خودجوش اجرا می‌شود. در کلان شهر تهران باید پشتوانه‌ای برای اجرای آن باشد. ابراهیمی تصریح کرد: «توقع نداشتم که گروه هنرهای نمایشی روایت فتح بتواند چنین نمایشی اجرا کند، زیرا آنها بیشتر کارهای جبهه و جنگ انجام می‌دهند. ولی در کل نمایش جذابی بود و شب خوبی را گذراندم، هم نمایش دیدیم هم اشکال نمایش ایرانی را که شاید نسل جوان‌تر اصلا آن را نمی‌شناسند با آن آشنا شدند.»

تعزیه در ایام محرم رونق دارد. ابراهیمی با اشاره به ادامه دار شدن تعزیه بیان کرد:« به گمانم این نمایش باید در تمام طول سال ادامه داشته باشد، تعزیه فقط برای عزاداری نیست زیرا تعزیه‌های کمیک هم وجود دارد، تعزیه پدر نمایش ایرانی است.»

*نمایش‌های آیینی جایگاه هنری ایران را ارتقا می‌دهد

«ابوالفضل همراه» از جمله هنرمندانی بود که در چهارمین شب از سوگواره «رکعت به رکعت عاشقی» در بین هنرمندانی بود که برای تماشای تعزیه «وهب نصرانی» به محوطه باز «بنیاد فرهنگی روایت فتح» آمده بود.

از ابوالفضل همراه درباره ضرورت پرداختن به هنر آیینی و تعزیه پرسیدیم و وی پاسخ داد: اول از همه از تمام کسانی که برای این تعزیه که با محتوای عاشورایی تهیه شده است و ارتباط خوبی با مخاطبین برقرار می کند خسته نباشید می‌گویم. پرداختن به هنر آیینی و تعزیه از جمله اتفاقات خوب برای مقابله با استفاده از متون خارجی می‌تواند باشد، همچنین برای مقابله با این جریان و اتفاق که به نظرم مسئولین و نهادها بازهم باید از این هنر حمایت کنند تا روز به روز رونق پیدا کند.

خلاقیت و نوآوری موضوع دیگری بود که «همراه» به آن اعتقاد داشت: یکی از نکاتی که هنرمندان باید به آن توجه کنند این است که نمایش آیینی و سنتی باتوجه به ساختاری که داشته باید حفظ شود اما چیزی که نباید جلوی آن را گرفت ایجاد خلاقیت و نوآوری است، باید سعی کنیم به روز باشیم و به نحوی نمایش‌ها را ارائه دهیم که با نسل جوان بیشترین ارتباط را برقرار کند. کاری که دیدم به سبک آیینی و سنتی خیلی وفادار بود و به نظرم جا دارد در کنار آثاری که می‌بینیم یک سری کارهای بیشتری که با نسل جوان ارتباط برقرار کند تولید شود.

همراه اعتقاد دارد که یکی از اتفاقات خوبی که در سال های اخیر توسط اداره کل هنرهای نمایشی و نهادهای موازی اتفاق افتاده ، توجه بیشتری به هنر سنتی و آیینی کشور بوده است «هرچه بیشتر این هنر را تکریم کنند و اهمیت بیشتری به آن داده شود می‌تواند جایگاه هنری و نمایشی ما را ارتقا دهد. در دوره زمانه‌ای هستیم که جوانانی که در عرصه کارهای نمایشی فعالیت می‌کنند به خصوص دانشجوها بیشتر به دنبال کارهای خارجی‌اند، متون خارجی محتوا و معنی کشورشان را دارد، وقتی این نکات را در نظر بگیریم می‌بینیم تعزیه حتی بر زندگی هم می‌تواند تاثیر بگذارد.

*تعزیه می تواند در ایتالیا هم اجرا شود

اما آنچه مورد توجه عموم مردم در میان مهمانان ویژه این سوگواره نمایشی شده است، حضور مهمانانی است که بدون دعوت پا در بنیاد روایت فتح گذاشته و به تماشای تعزیه می‌نشینند. تمایز این مهمانان با دیگران در ملیتشان است. تاکنون مهمانان خارجی بسیاری از کشورهای هلند، ژاپن، چین، فرانسه و ایتالیا ازاین سوگواره نمایشی دیدن کرده اند.

یک زوج ایتالیایی که در شب پنجم، به تماشای مجلس تعزیه «شهادت غلام ترک» نشسته بودند زمانی که از آنها درباره تعزیه و درک این نمایش پرسیدم گفتند:«رنگ‌های پوشش بازیگران این نمایشی برای ما جلب توجه کرد. چرا که تراژدی‌های ایتالیایی نیز برای بیان عواطف و احساسات به همراه تمایز زشتی و پلیدی از پاکی و درستی همین رنگ‌ها را به کار می‌برند.»

این زن و شوهر توریست ایتالیایی که صحبت‌های خود را به کمک هم کامل می‌کردند با اشاره به عناصر جذابیت‌های هنر تعزیه گفتند:همزمانی کاربرد و استفاده موزیکال از ترکیب نوعی آواز، حرف زدن و موسیقی در این نمایش برایمان جذاب و جالب توجه بود. با اینکه ما نمی‌فهمیدیم که بازیگران به هم چه می‌گویند. اما تقابل رفت و برگشت سخنان آهنگین میان بازیگران با موسیقی برایمان قابل درک بود.

مهمانان ایتالیایی سوگواره نمایشی«رکعت به رکعت عاشقی» ادامه دادند: «مردم ایتالیا شناخت کاملی از مسلمانان به ویژه شیعیان ندارند. ما با سفر به ایران این مذهب را که کمی می‌شناختیم بهتر درک کردیم. ما امام حسین(ع) را می‌شناختیم. چرا که به تاریخ اسلام علاقه داریم و آن را مطالعه می‌کنیم. اما در مورد تعزیه تنها تصوری در حد شنیده‌های خود داشتیم. یکی از دلایل سفر ما به ایران در این موقع سال همزمانی آن با محرم است. چرا که می‌دانستیم تعزیه در محرم بیشتر اجرا می‌شود و علاقه بسیاری به تماشای آن داشتیم.»

تاکنون ۷  مجلس تعزیه در سوگواره «رکعت به رکعت عاشقی» برگزار شده است. پنج شنبه ۶ مهرماه در هفتمین شب، مجلس تعزیه مجلس تعزیه «شهادت حضرت قاسم (ع)» اجرا شد و باز گرداگرد صحنه در حضور شبیه خوانان و صدای سنج و طبل هیاهوی قیام عاشورا شبیه سازی می‌شود؛ انبوهی از تماشاگران اعم از هنرمند، ورزشکار، سیاسیون و حتی توریست‌های خارجی جمع می شوند تا یاد و خاطره امام حسین(ع) و یاران باوفایش را در مجالس تعزیه زنده نگه دارند.
انتهای پیام/