پیدایش جمهوری آذربایجان

به گزارش خبرنگار تاریخ خبرگزاری فارس، با پیروزی انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، در روسیه و فروپاشی نظام تزاری، شماری از اقوام ساکن در امپراتوری روسیه به ویژه ساکنان قفقاز بر آن شدند، در راه استقلال خود به تکاپو برخیزند و از روسیه جدا شوند.

در این میان اغلب نخبگان و روشنفکران قفقاز که با ترکان عثمانی پیونده خوروه و به پان‌ترکیسم گرائیده بودند به رهبری محمدامین رسول‌زاده و احمد آقا اوغلو و چند نفر دیگر فعالیت‌های گسترده‌ای را در زمینه‌های فرهنگی و سیاسی آغاز کردند تا در پرتو آن به آنچه هویت خود می‌پنداشتند، دست یابند.

عثمانی‌ها نیز البته با زمینه‌سازی‌هایی که از پیش فراهم کرده بودند، فرصت را مغتنم شمردند و نیروهای خود را راهی قفقاز نمودند و فرقه مساوات را در جایی که همواره آران خوانده می‌شد به قدرت رساندند و با اعلام استقلال آنجا، نام آذربایجان را که تا آن هنگام فقط به ایالتی در شمال‌ غربی ایران گفته می‌شد بر آن سرزمین نهادند.

این نامگذاری نادرست ولی هدفمند، واکنش منفی شمار زیادی از ایرانیان را برانگیخت و بر ضد آن مطالبی در جراید به چاپ رسید. چرا که از همان هنگام برای عده‌ای از روشنفکران ایرانی آشکار بود که هدف از این نامگذاری، جدا کردن آذربایجان از پیکر اصلی خود ایران و الحاق آن به آذربایجان ساخته و پرداخته ترکان عثمانی و مساواتی‌هاست.

کتاب پیدایش جمهوری آذربایجان پژوهش تازه‌ای است که مؤلف آن مسعود عرفانیان، ماجرای ظهور آذربایجان جعلی و پیوستن آن به اتحاد جماهیر شوروی و سپس پیدایش جمهوری آذربایجان را به روشنی و تفصیل شرح داده است.

آقای عرفانیان کتاب خود را با مروری فشرده بر جنگ‌های ایران و روسیه و دگرگونی‌های سیاسی ـ اجتماعی قفقاز در اواخر سده نوزدهم و دو دهه نخست سده بیستم آغاز کرده و با بیان اوضاع و احوال جمهوری آذربایجان پس از فروپاشی اتحاد شوروی به پایان رسانده است.

این کتاب در ۸ فصل به شرح زیر تدوین شده است،

۱. جدایی قفقاز از ایران

۲. دگرگونی‌های سیاسی ـ اجتماعی در روسیه

۳. تأسیس فرقه مساوات و فعالیت آن

۴. دگرگونی‌های سیاسی ـ اجتماعی در باکو

۵. روابط ترکان عثمانی با آذربایجانی‌ها و نقش عثمانی‌ها در دگرگونی‌های این ناحیه از قفقاز

۶. ایران و جمهوری آذربایجان

۷. جمهوری آذربایجان در رویارویی با بلشویک‌ها

۸. جمهوری آذربایجان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی