انصار النبی که به یاری امیرالمومنین شتافت
سید وحید احدی نژاد .روابط عمومی هیات خدام الرضا کانونهای خدمت رضوی -خبرنگار حوزه دولت ومجلس
۳۰ خرداد ۹۷
0۰5
[ad_1]
ابوقتاده در روزگار پیامبر(ص):
حضور او در جنگ بدر مورد اختلاف است. واقدی حضور او را در جنگ بدر تأیید می‌کند.ابن‌اثیر و طبرانی نیز او را از بدریون می‌دانند. به روایت طبرانی در شب قبل از آغاز جنگ بدر، ابوقتاده نگهبان پیامبر اکرم(ص) بوده است. امّا در این‌که وی در جنگ احد و غزوات بعد از آن شرکت داشته، اتفاق نظر وجود دارد. چنان‌که واقدی می‌گوید: در غزوه احد پیامبر(ص)از مشاهده پیکر مثله شده حمزه بن عبدالمطلب و دیگر شهداء بسیار اندوهگین شد. ابوقتاده خواست قریش را ناسزا گوید، حضرت او را از این کار باز داشت و به بردباری فراخواند.
او علاوه بر حضور در غزوات، در سریه‌های بسیاری که گاه آن‌ها را نیز فرماندهی کرده، شرکت داشته است.
در سال چهارم هجری پیامبر(ص) ابوقتاده و چهار تن دیگر را برای کشتن ابورافع سلام بن ابی‌الحقیق به سوی قلعه‌ی خیبر فرستاد. زیرا ابورافع نه تنها همواره یهودیان، بلکه قبیله‌ی غطفان و اعراب مجاور را نیز با تعیین پاداش‌های بزرگ برای جنگ با آن حضرت تحریک می‌کرد، ابوقتاده در این مأموریّت موفق به کشتن ابورافع شد.
در غزوه غابه (ربیع‌الاول سال ششم هجری) که ابوقتاده، مسعده را به انتقام خون محرز بن نضله کشت، رسول اکرم(ص) او را بهترین سواران خود خواند و به فارسُ رسول‌الله شهرت یافت
در شعبان سال هشتم هجری، ابوقتاده بن ربعى انصارى با پانزده تن به دستور پیامبر(ص) طی سریّه‌ای به سرزمین محارب نجد به نام خَضِره بر بنی غطفان حمله بردند و دویست شتر و دو هزار گوسفند و عده زیادى اسیر گرفتند. خمس غنایم را کنار نهادند و بقیه را میان مردمى که در آن سریّه حاضر بودند، قسمت کردند.
در رمضان سال هشتم هجری نیز پیامبر(ص) قبل از فتح مکه، ابوقتاده را با هشت تن به وادى اضم (ناحیه‌ای در سه منزلى مدینه، میان ذو خشب و ذو المروه) گسیل داشت. تا مشرکان گمان کنند، پیامبر(ص) قصد حمله بر آن ناحیه را دارد. عامر بن اضبط اشجعى در حین عبور از کنار آنان به روش مسلمانان سلام داد و مسلمانان از حمله به او خوددارى کردند؛ ولى محلّم بن جثّامه، یکی از حاضران در سریّه بر او حمله برد و او را کشت و شتر و کالاهایش را با مشکی شیر تصرف کرد.
چون به حضور پیامبر(ص) رسیدند، این آیه در مورد او نازل شد: «اى کسانى که ایمان آوردید چون در راه خدا سفر مى‌کنید بى اندیشه شتاب مورزید و کسى را که به شما سلام مى‌دهد مگویید مؤمن نیستى، مال این جهانى را مى‌جویید و حال آن‌که نزد خدا غنایم زیادى است». افراد این سریّه چون به ذو خشب رسیدند به آنان خبر رسید که پیامبر(ص) آهنگ مکه کرده است. پس آنان از راه بیبن خود را به سقیا رسانده در آن جا به پیامبر(ص) پیوستند.
در ربیع الآخر سال نهم هجری یکصد و پنجاه تن از انصار از جمله ابوقتاده، همراه علی(ع) در سریه‌ای به سوی قبیله طیّئ( خاندان عدی بن حاتم) برای نابودی بت فلس شرکت کرد. در این سریه علی(ع) ابو قتاده را بر اسیران گماشت.
ابوقتاده در دوران خلفا:
حضور اولیّه ابوقتاده همراه خالد بن ولید در جنگ‌های ردّه، نمایانگر روابط نیکوی او با خلیفه اوّل است. امّا پس از عملکرد ناروای خالد با مالک بن نویره (رئیس قبیله بنی یربوع) و کشتن او که مسلمان بود و به زنی گرفتن همسرش، روابط او و ابوبکر به سردی گرایید.
زیرا ابو قتاده پس از ماجرای مالک خشمگین از کار خالد، عمل کرد او را به ابوبکر گزارش داد و نزد ابوبکر شهادت داد که مالک بن نویره و قبیله‌اش اذان مى‌گفته و نماز مى‌خوانده‌اند، امّا ابوبکر او را به دلیل رها کردن خالد سرزنش کرد و دستور داد نزد خالد بازگردد. ابوقتاده خشمگینانه سوگند یاد کرد که دیگر هیچ گاه با خالد در زیر یک پرچم قرار نگیرد.
گویا او از این زمان تا به خلافت رسیدن علی(ع) گوشه‌ی عزلت اختیار کرده و جزو آن دسته از اصحاب رسول خدا(ص) بوده که از عمل کرد خلفای سه گانه ناراضی بوده است. زیرا علی رغم حضور فعّال وی در تمامی غزوه‌های روزگار پیامبر(ص)، منابع حضور وی را در فتوحات دوره‌ی سه خلیفه نخست، به سکوت برگزار می‌کنند و جز در مواردی نادر چون شرکت او در فتح ایران به روزگار عمر نامی از او برده نشده است.
امّا در دوره کوتاه خلافت علی(ع) در جنگ‌‌ها و حوادث زمان حضرت نقشی چشمگیر داشته است.
عبدالرحمان ابن عمره از پدرش نقل می‌کند که ابو قتاده (در جنگ نهروان) به على(ع) گفت: «اى امیرمؤمنان! پیامبر خدا(ص) این شمشیر را به من آویخت که دیری است در نیام مانده، وقت آن رسیده که بر ضد این قوم ستمگر که با امّت، نیرنگ کرده‌اند برهنه شود، اگر مى‌خواهى مرا همراه ببر.» این روایت دلیل دیگری بر ادعای فوق است.
ابوقتاده در دوران خلافت حضرت علی(ع) والی مکه بود. در جریان جمل هنگام ورود علی(ع) به بصره با هزار سوار تحت فرمانش حضرت را همراهی می‌کرد و در صفین همراه بسیاری از اصحاب مشهور پیامبر(ص) حضور داشته است. در جنگ با خوارج نیز ابوقتاده فرمانده پیادگان سپاه علی(ع) بود.
احادیث بسیاری از او در کتب حدیث چون صحاح سته و مسند احمدبن حنبل نقل شده است. ابوقتاده از جمله راویان حدیث: تقتله الفئه الباغیه مبنی بر کشته شدن عمار است.علاوه بر پیامبر(ص) از معاذ و عمربن خطاب نیز روایت کرده است.
انس بن مالک سعید بن مسیب، عطاء بن یسار، علی بن ریاح، عبدالله بن ریاح و عده‌ای دیگر، ازجمله پسرانش ثابت و عبدالله از او روایت کرده‌اند.
ابوقتاده ساکن کوفه بوده و به هنگامى که على(ع) در آن شهر بوده در گذشته است و على(ع) بر پیکرش نماز گزارده است.ولى واقدى منکر این موضوع است و مى‌گوید نوه ابوقتاده، یحیى بن عبدالله بن ابی قتاده مرا خبر داد که ابوقتاده در هفتاد سالگى به سال پنجاه و چهار در مدینه درگذشته است.
منابع :
نویسنده: زینب امیری
[۱]. ابن الأثیر، عزالدین؛ أسد الغابه فى معرفه الصحابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹/۱۹۸۹ ، ج۵، ص ۲۵۰.
[۲]. همان، ج۳، ص ۷۱۹.
[۳]. همان، ج۵، ص ۲۵۰.
[۴]. ابن حجر العسقلانى، احمد بن على؛ الإصابه فى تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ط الأولى، ۱۴۱۵/۱۹۹۵، ج۷، ص ۲۷۲.
[۵]. ابن حزم اندلسى، جمهره أنساب العرب، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸، ص۳۶۰ .
[۶]. الواقدی، محمد بن عمر؛ المغازى، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسه الأعلمى، ط الثالثه، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ص ۱/ ۳۸۷.
[۷]. أسدالغابه، ج۵، ص ۲۵۰.
[۸]. هیثمی، علی بن ابی‌بکر؛ مجمع الزوائد، بیروت، بی جا، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م، ج۹، ص ۳۱۹.
[۹]. أسدالغابه، ج۵، ص ۲۵۰.
[۱۰]. المغازى ج۱، ص ۲۸۹ – ۲۹۰.
[۱۱]. اسامی چهار تن دیگر عبارتند از: عبد الله بن عتیک، عبد الله بن انیس، ابو قتاده، اسود بن خزاعى و مسعود بن سنان، همان، ص ۳۹۱ .
[۱۲]. از یهودیانی که پیوسته علیه مسلمانان فعالیّت می‌کرد.
[۱۳]. همان.
[۱۴]. همان، ج۲، ص ۵۳۷ – ۵۳۸.
[۱۵]. ابن عبد البر، أبو عمر یوسف؛ الاستیعاب فى معرفه الأصحاب، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲/۱۹۹۲، ج۲، ص ۵۸۴ .
[۱۶]. المغازى، ج۲، ص ۷۶۲ و تاریخ‌الطبری، ج۲، ص ۶۰۰ و الإصابه، ج۷، ص ۲۷۳.
[۱۷]. أسدالغابه، ج۵، ص۲۵۰ و الاصابه، ج۷، ص ۲۷۳.
[۱۸]. المسعودی، أبو الحسن على بن الحسین؛ التنبیه و الإشراف، تصحیح عبد الله اسماعیل الصاوى، القاهره، دار الصاوی، بى تا( افست قم مؤسسه نشر المنابع الثقافه الاسلامیه)، ص۲۳۱.
[۱۹]. الحموى، یاقوت بن عبد الله؛ معجم البلدان، بیروت، دار صادر، ط الثانیه، ۱۹۹۵، ج۲، ص ۳۷۷.
[۲۰]. ابن سعد، محمد؛ الطبقات الکبرى، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ط الأولى، ۱۴۱۰/۱۹۹۰، ج۲، ص ۱۰۰ – ۱۰۱.
[۲۱]. اضم التنبیه‌والإشراف، متن، ص ۲۳۱.
[۲۲]. پیشین، ص ۱۰۱.
[۲۳]. النساء آیه ۹۴ و براى اطلاع بیشتر از شأن نزول این آیه ر ک: طبرسى، مجمع البیان، بیروت، چاپ بیروت، ۱۳۷۹ ق، ج۳، ص ۹۵ .
[۲۴]. موضعى است نزدیک مدینه، ر.ک، معجم‌البلدان، ج۳، ص ۲۲۸.
[۲۵]. الطبقات‌الکبرى، ج۲، ص ۱۰۱.
[۲۶]. الطبقات‌الکبرى، ج۲، ص ۱۲۴.
[۲۷]. تاریخ‌ابن‌خلدون، ج۲، ص۵۰۰.
[۲۸]. الطبری، محمد بن جریر؛ تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ط الثانیه، ۱۳۸۷/۱۹۶۷، ج۳، ص۲۷۷.
[۲۹]. همان، ج۳، ص۲۸۰.
[۳۰]. ذهبی، محمد بن احمد؛ سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م، ص ۲/۴۵۲.
[۳۱]. هیثمی، پیشین، ج ۹، ص ۳۱۹.
[۳۲]. تاریخ‌الطبری، ج۴، ص۴۵۱.
[۳۳]. المسعودی، أبو الحسن على بن الحسین، مروج‌الذهب، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجره، چاپ دوم، ۱۴۰۹، ج۲، ص ۳۵۹ – ۳۶۰.
[۳۴]. الذهبى، شمس الدین محمد بن احمد؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمرى، بیروت، دار الکتاب العربى، ط الثانیه، ۱۴۱۳/۱۹۹۳، ج۳، ص ۵۴۵.
[۳۵]. الأخبارالطوال، ص ۲۱۰.
[۳۶]. احمدبن حنبل، مسند، قاهره، بی نا، ۱۳۱۳ق، ج۵، ص ۲۹۵ -۳۱۱.
[۳۷]. ابن کثیر الدمشقى، أبو الفداء اسماعیل بن عمر؛ البدایه و النهایه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۶، ج۳، ص۲۱۷.
[۳۸]. ماوردى، أعلام النبوه( ماوردى)، بیروت، دار و مکتبه الهلال، ۱۴۰۹ ق، ص ۲۳۹ و الاستیعاب، ج۳، ص ۱۴۰۶ و الاستیعاب، ج۳، ص ۱۴۰۶.
[۳۹]. ذهبی، تاریخ اسلام، ج۲، ص ۴۴۹.
[۴۰]. الاستیعاب، ج۱، ص ۲۸۹.
[۴۱]. ابن الجوزى، أبو الفرج عبد الرحمن بن على؛ المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک و تحقیق محمد عبد القادر عطا و مصطفى عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ط الأولى، ۱۴۱۲، ج۵، ص ۲۶۸ .
[۴۲] . الطبقات‌الکبرى، ج۶، ص ۹۴ و أسدالغابه، ج۵، ص ۲۵۰.
پژوهشکده باقرالعلوم
انتهای پیام/
[ad_2]
لینک منبع
