سهروردی با حکمت اشراق به تمام شبهات غزالی پاسخ گفت

به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس، آیین بزرگداشت شیخ اشراق، عصر روز گذشته (دوشنبه ۹ مرداد ماه) در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد.

غلامرضا اعوانی چهره ماندگار فلسفه و عضو پیوسته فرهنگستان علوم در بخش دیگری از این مراسم با بیان اینکه سال گذشته مسأله خواجه نصیر و سهروردی را مطرح کردم. منظورم نشان دادن این بود که خواجه نصیر بدون نام بردن از غزالی پاسخ داده است، گفت: سهروردی با حکمت اشراقی خود بعد از هفتاد سال از مرگ غزالی به همه شبهاتی که او مطرح کرده بود پاسخ داده و بلکه در عین حال از همه نکات مثبتی که غزالی در تاسیس عرفان نظری و عملی خود بدان اشاره کرده و از رساله «مشکوه الانوار» او بهره فراوان برده است.

وی اظهار داشت: مراد غزالی از تکفیر فلاسفه، رد فلسفه یونانیان و تاسیس حکمتی بر مبنای قرآن  و حدیث مبتنی بر نظریه نور است. در اینجا فقط به دو رساله المنتقذ من الضلال و مشکوه الانوار غزالی اشاره می شود، بحث های فراوانی شده است درباره اینکه آیا سهروردی از این رساله غزالی استفاده کرده یا خیر، عده ای اساس حکمت الاشراق را برگرفته از رساله مشکوه الانوار می دانند و عده ای هم این امر را انکار می کنند. به هر جهت چنان که خواهیم دید مشابهت های فراوانی میان آن دو وجود دارد.

چهره ماندگار فلسفه و عضو پیوسته فرهنگستان علوم عنوان کرد: غزالی به طور کلی مخالف فلسفه یونان بوده و در این باره سه کتاب «فیصل التفرقه»، «تهافه الفلاسفه» و «منتقذ من الضلال» را نوشته است. در کتاب «منتقذ من الضلال»، فصلی را به تکفیر فلاسفه اختصاص داده و آنها را زنادقه خوانده است و آنها را به دهریون و طبیعیون نسبت می دهد. او فلاسفه را در هفده مساله بدعت گذار و در سه مساله کافر می داند.

وی ادامه داد: غزالی در میان دانش ها آنهایی که فلاسفه به آن پرداخته اند از قبیل ریاضیات و طبیعیات و الهیات را تحریم کرده و فقط علم منطق را جایز می داند. درباره بحث فلاسفه در باب اخلاق، تدبیر منزل و علم سیاست نیز معتقد است که فلاسفه آن را از انبیاء و اولیا و عرفا سرقت کرده اند.

اعوانی با بیان اینکه غزالی با آنکه علوم بحثی را انکار کرده است، نوع جدیدی از معرفت را که از آن به علم ذوقی یاد می کند، دارد که در این میان عرفا جایگاه خاصی دارند، ابراز داشت: تصوف علم ذوقی است و صوفیه ارباب حال اند نه اصحاب قیل و قال و روش آنان تعلم و یاد گرفتن نیست، بلکه از طریق ذوق و سلوک و تزکیه نفس حاصل می شود. غزالی علوم بحثی را انکار کرده است، اما سهروردی درجات مختلف معرفتی را مطرح می سازد که از علوم بحثی آغاز می شود و به حکمت ذوقی که آن را «تاله» می نامند، ختم می شود.

وی افزود: بنابراین، حکمت هم به حکمت بحثی و حکمت ذوقی تقسیم می شود. حکمت مراتبی دارد که در آغاز کتاب «حکمه الاشراق» بیان شده است. کامل ترین حکیم کسی است که جامع میان حکمت بحثی و ذوقی باشد مانند افلاطون و نازل ترین مرتبه حکمت، حکمت بحثی است مانند ارسطو و فارابی و ابن سینا.

چهره ماندگار فلسفه و عضو پیوسته فرهنگستان علوم اظهار داشت: اساس «حکمه الاشراق» چنان که در مقدمه کتاب بیان شده، بر چند اصل است: برخلاف آنچه غزالی گفته است فلسفه فقط یونانی نیست و در یونان و ایران باستان و غیره وجود داشته و سهروردی نیز تصریح می کند که فلسفه را روش بحثی از طریق دیگری که همان روش ذوقی باشد، آموخته است و می خواهد بگوید که مانند افلاطون جامع حکمت بحثی و ذوقی است و  عرفا را دارای حکمت ذوقی و متأله می داند.

وی گفت: اساسا حکمت الاشراق بر این است که هر چیز در این عالم ملکوتی دارد، بنابراین، بحث درباره عوالم دیگر در جهان شناسی اشراقی اهمیت خاصی دارد. در جهان بینی اشراقی مانند عرفانی، روش تزکیه نفس و سلوک باطنی اهمیت فراوانی دارد، بنابراین، فلسفه نه به علم النفس بلکه به عین الیقین و حق الیقین تاکید می کند و مساله توحید.

اعوانی بیان داشت: سهروردی بعد از حمله غزالی به فلسفه، نظام فلسفی را تاسیس کرد و با تاسیس فلسفه اشراق، فلسفه توانست به حیات خود ادامه دهد. جالب اینکه کسانی مانند فخر رازی و شهرستانی معترض حکمت اشراق  نشده اند و حملات آنها فقط متوجه ابن سینا بوده است.

وی تصریح کرد: فخر رازی و سهرودی هم‌شاگردی بوده اند و گفته شده بعد از شهادت سهروردی، فخرازی کتاب «حکمت الاشراق» را دیده و آن را بر سر نهاده و اشک از چشمان او جاری شده است.

انتهای پیام/