خطرناک بودن نزدیک شدن به برن در شرایط تحریم

این لایحه مشتمل بر چهار بخش و هر بخش شامل چند فصل است که از همان سال‌های ابتدایی طرح موافقان و مخالفانی را داشته است. موافقان این لایحه آن را جایگیزین همه قوانین موجود در خصوص مالکیت فکری که تصویب آن به سال‌های ۱۳۴۸ و ۱۳۵۲ بازمی‌گردد، می‌دانند. مخالفان نیز بر این باورند که این لایحه کاستی‌های بسیار دارد و از طرف دیگر، روح قانون برن است و در صورت تصویب آن ما خود دست خود را در بازارهای جهانی بسته‌ایم.

سیدعباس حسینی نیک، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه مالکیت فکری که در جریان بررسی و تغییرات انجام شده در این لایحه مشورت‌هایی داده است، از جمله مخالفان لایحه فعلی است. او معتقد است، متن فعلی لایحه قانون حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط کاستی‌های بی‌شماری دارد که باید اصلاح شود. همچنین این قانون در شرایط فعلی که ما در دوره تحریم به سر می‌بریم، نه تنها ضرورتی برای تصویب ندارد بلکه اساساً نباید آن را به یک قانون تبدیل کرد.

خبرگزاری تسنیم‌، با حسینی‌نیک درباره کاستی‌های لایحه حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری گفت‌وگویی انجام داده که در سه بخش تنظیم شده است،‌ پیشتر دو بخش این گفت‌وگو منتشر شد. وی در بخش نخست گفت‌وگو به پیش‌زمینه نگارش این لایحه و بررسی قوانین تصویب شده درسال‌های ۴۸ و ۵۲ پرداخت و سپس با طرح این موضوع که این لایحه استطاعت جایگزینی با قوانین موجود را ندارد به طرح اشکالات موجود در این لایحه که در قالب گزارشی به مرکز پژوهش‌های مجلس نیز فرستاده شده است‌ پرداخت. در بخش دوم نیز به موضوعاتی چون دلایل خطرناک بودن تصویب لایحه در شرایط فعلی و اشکالات و نواقضی که لایحه به ویژه در بخش خارجی دارد،‌ اشاره شد. بخش اول و دوم این گفت‌وگو را اینجا و اینجا بخوانید. بخش پایانی این گفت‌وگو به شرح ذیل است:

*  تسنیم: شما به شخصه پیوستن به کنوانسیون برن را در شرایط فعلی صلاح می‌دانید یا خیر؟

بحث بر سر عضو شدن در کنوانسیون برن بسیار است،‌  اما من خود موافق پیوستن به کنوانسیون برن هستم چرا که جزو اصول حقوق مالکیت فکری است‌. من موافقم اما معتقدم در شرایط تحریم این اقدام بسیار خطرناک است. پیوستن به کنوانسیون برن در شرایط عادی می‌تواند خوب باشد، نه در شرایط جنگ. در شرایط جنگ و تحریم بسیار خطرناک  است. در شرایط عادی همه کشورها پیوستند ما هم می‌توانیم بپیوندیم. اما در شرایط تحریم به هیچ وجه حتی نزدیک کنوانسیون هم نباید بشویم. ما همین امروز هم مشکلات فراوان داریم. من سال‌هاست که در حوزه نشر حقوقی بین‌الملل فعال هستم‌، با ناشران بسیاری هم مراوده داشتم‌، اما اکنون سه سال است که حتی با ما ملاقات هم نمی‌کنند چه رسد به اینکه رایت کتاب به ما بفروشند. آن‌ها می‌گویند دفتر انتشاراتتان را از ایران به ترکیه یا دبی انتقال دهید تا بتوانیم مراودات مالی داشته باشیم.

اکنون که ما عضو کنوانسیون نیستیم و داوطلبانه خواستار پرداخت رایت کتاب‌ها هستیم‌، این شرط و شروط‌ را می‌گذارند؛ حالا اگر عضو شدیم چه می‌کنند؟ اگر عضو شدیم چون بیشتر منابع علمی مخصوصاً مهندسی و علمی  ـ پزشکی امریکایی است،‌ یا سهامداران اصلی آن‌ها امریکایی هستند، به هیج وجه با ایران هیچ مراوده مالی انجام نمی‌شود و این بسیار خطرناک است.

کسانی که در بخش بین‌الملل کار می‌کنند، می‌دانند که ما به شدت تحریم هستیم، در حالیکه اصولاً بر اساس کنوانسیون برن به هیچ وجه نمی‌شود، هیچ جامعه‌ای را از علم محروم کرد. این خلاف قانون برن است، ولی امریکایی‌ها این کار را می‌کنند، اصلاً دلیل ندارد که بیاییم ژست نواندیشی بگیریم و بگوییم ما باید مانند سایر کشورها عمل کنیم، نه چنین نیست، شاید وقتی شرایط کشور عادی شد، بتوان این را پذیرفت، اما در شرایط  تحریم،‌ امریکایی‌ها در همین وضعیتی که ما عضو نیستیم حاضر نیستند نه رایت کتاب‌ها را به ما بدهند و نه حتی یک معامله یک دلاری با ایران انجام دهند، چطور می‌توان تصور کرد وقتی عضو شدیم و دستمان بسته شد، در حالیکه به علم روز دنیا هم نیاز داریم، کتاب‌های ناشران خارجی را در ایران منتشر کرد و به دانشگاه‌ها و اساتید داد. در حالیکه امریکایی ها حتی واردات این کتاب‌ها را به کشور ما ممنوع می‌کنند و کردند. وقتی عضو کنوانسیون شویم دائم باید در دیوان کیفری بین‌المللی پاسخگو باشیم که به چه دلیل حقوق  ناشران خارجی نغز شده است.

پس نظرمن این است که پیوستن به کنوانسیون در شرایط صلح خوب است و باید عضو شویم و استطاعتش را هم داریم و منافعی هم داریم، اما در شرایط تحریم به هیج وجه نباید نزدیک به کنوانسیون برن شد، چون جزو اختیارات کشورهاست، نیازی به عضویت نیست، لزومی ندارد‌، دست خود را ببندیم.

وقتی تکلبیف کنوانسیون معلوم شد، لایحه جدید با این شدت و غلظتی که هست را می‌توان تصویب کرد، تا مسئله کنوانسیون حل نشده است،  نباید به دنبال لایحه جدید و محدود کردن خود باشیم.

* تسنیم: برخی از کارشناسان بر این باورند که قوانین موجود بسیار قدیمی است و جوابگوی نیاز امروز نیست،‌ بنابراین باید این لایحه را تصویب کرد،‌ با توجه به اینکه شما تصویب این لایحه را کاری خطرناک می‌دانید،‌ راهکاری برای این موضوع و پاسخ به این نظر دارید؟

قوانین موجود در عین ظرافت‌های بی‌نظیری که دارد، اشکالاتی هم دارد. به هر حال ۵۰ سال گذشته است و قوانین جدید باید اصلاح شود؛ پس اولین راهکار این است که باید قوانین موجود به نحو مقتضی اصلاح شود. قوانین موجود توانایی و استطاعت پوشش حوزه مالکیت ادبی و هنری در داخل را دارد،‌ در خارج هم که گفتم فعلاً به مصلحت نیست.

دوم اینکه تیم‌های تخصصی فعلی برای تدوین چنین لایحه‌ای کافی نیست، این صحیح نیست که من حقوق دادن لایحه‌‌ای با ترجمه قانون مالکیت ادبی و هنری فرانسه‌،‌ آلمان و… بنویسم، این‌ها عمدتاً ترجمه است، برخی اصلاحاتی در این لایحه آمده است که ما مبنایی برای آن‌ها در کشورمان نداریم، مثل نهادهای فعالیت های جمعی. ما چطور قانونی می‌نویسم که ترجمه قانون کشور دیگری است و می‌خواهیم آن را اجرا کنیم؟

به نظر من اینکه ما قانون فعلی را را از حالت کلی خارج کرده و تخصصی کنیم،‌ بسیار خوب است،‌ به نظر من در لایحه فعلی هم باید بخش‌های مختلف را مجزا دید‌، مثلا حوزه کتاب یک بخش باشد،‌ با چندین ماده‌، حوزه سینما بخش مجزایی باشد با چندین ماده دیگر.

لازم است تا حقوقدانان و متخصصان این کار بنشینند و بر اساس وضع موجود داخلی قانون را بنویسند که عملیاتی باشد و بتوان آن را اجرا کرد یا مجازات‌هایی که می‌خواهند پیش‌بینی کنند ضمانت اجرای بالا  داشته باشد. در خارج از ایران در کتاب سازی ۲۰۰ هزاریورو فرد را جریمه می‌کنند، اما در ایران آیا  می‌شود‌، چنین کرد.

لایحه فعلی چند پاره است و انسجام لازم را ندارد، من معتقدم این لایحه پس از روی کار آمدن مجلس جدید باید به دولت باز گردد، کمیسیون‌های تخصصی برای کار در نظر بگیرند، اقناع کافی در حوزه فعالان این حوزه انجام شود و نویسندگان هم از تحربیات فعالان استفاده کنند و لایجه خوبی نوشته شود،‌ تا آن زمان تکلیف کنوانسیون هم روشن شده است، اگر تصمیم بر عدم الحاق است، بر اساس عدم الحاق و اگر الحاق است بر اساس الحاق لایحه نوشته شود.

* تسنیم:  لایحه فعلی بر اساس الحاق نوشته شده است یا بر اساس عدم الحاق؟

متنی که منتشر شده است و همه دیده‌ایم بر اساس الحاق است.

* تسنیم:‌ با توجه به اینکه این لایحه در کمیسوین حقوقی و قضایی مجلس بررسی شده است اگر در شرایط فعلی به تصویب برسد‌، چه مشکلاتی برای حوزه‌های مختلف من جمله برای نشر به وجود می‌آورد؟

گفتیم که ظرافت‌های قانونی که در قانون موجود حاکم است، اینجا دیده نشده است،‌ این دیده نشدن‌ها مشکل به وجود می‌آورد، اگر تکلیف استثنائات را مشخص نکنیم‌، عدد شکایت‌ها بالا می‌رود،‌ تکثیر غیرقانونی به نحو قانونی انجام می‌شود، برای حقوق معنوی نویسندگان مشکل ایجاد می‌شود‌، در بخش خارجی نیز لایحه موجود به شدت خطرناک است،‌ ما قبل از اینکه برویم عضو کنوانسیون شویم دست و پای خود را بستیم به نحوی که از مزایای کنوانسیون نمی‌توانیم استفاده کنیم و معایبش گردنمان را می‌گیرد.