کنلل پسیان شورشی یا انقلابی؟

به گزارش خبرنگار تاریخ خبرگزاری فارس: نهم مهر ۱۳۰۰ سالروز شهادت کلنل محمدتقی پسیان است. در تابستان سال ۱۳۰۰ کلنل محمدتقی خان پسیان با تصرف ادارات دولتی، نظامی و انتظامی استان خراسان‌، قیام خود علیه دولت قوام‌السلطنه را در دوران حاکمیت رضاخان آغاز کرد. برای بررسی بیشتر درباره قیام کنلل پسیان با امیر نعمتی مورخ و تاریخ‌پژوه به گفت‌وگو نشستیم.

*محمد تقی‌خان پسیان شورشی بود یا انقلابی؟

کلنل محمدتقی‌خان پسیان را بلاشک یاغی و شورشی نمی‌توان نامید. بر وطن پرستی او نیز هیچ گمان بدی نمی‌توان داشت. با وجود این، به باور من او را دستکم در مقام مقایسه با انقلابیونی چون میرزا کوچک خان، خیابانی و ….  یک انقلابی به تمام معنا نمی‌توان برشمرد.

زیرا اگرچه وی در دل مهر وطن داشت، عشق او به میهن هم چنان هویدا بود که حتی ملی‌گرای سرشناسی چون عارف قزوینی نیز او را تحسین می‌نمود و حتی پس از کشته شدن وی در رثایش شعر می‌سرود، اما باید بپذیریم که به رغم این مهم، حرکت پسیان به مانند دیگر حرکات و جنبشهای انقلابی معاصر همچون نهضت جنگل و حتی نهضت خیابانی واجد پشتوانه فکری و زمینه انقلابی چندانی نبود و آغاز حرکت او در وهله نخست یک واکنش ناگهانی در پاسخ به نخست وزیر شدن و صدارت قوام السلطنه بود و در پی آن بود که جنبه ملی و میهنی نیز به خود گرفت.

*تاریخ‌نگاران پهلوی چگونه با این شخصیت برخورد کردند؟

تاریخن گاران درباری یا متمایل به دربار روزگار پهلوی  به طور معمول دیدی منفی دارند نسبت به تمام نهضت‌ها، جنبش‌ها، قیام‌ها و حرکاتی از این دست که در بازه زمانی یکسان یا نزدیک با به قدرت رسیدن پهلوی اول رخ نموده‌اند. آنان عمدتا حرکت پسیان در خراسان را مشابه حرکت شیخ خزعل در خوزستان معرفی کرده و او را به تجزیه طلبی، خیانت به مام میهن و مواردی از این دست متهم داشته‌اند. البته پسیان در این زمینه تنها نبود. میرزا کوچک خان و شیخ محمد خیابانی نیز در تبلیغات پهلوی‌ها با چنین عناوینی معرفی می‌شدند. علت این امر به نظر می‌رسد ریشه در آن داشته باشد که در دوران پهلوی تمام سعی حکومت آن بود رضاخان را فراتر از آنچه که بود بنمایانند و او را یگانه نجات بخش ایران معرفی دارند.

*رابطه محمد‌تقی‌خان پسیان با قوام‌السلطنه چه بود؟

چنانکه پیشتر عرض کردم حرکت پسیان در وهله نخست پاسخی به صدارت قوام بود. زیرا به هنگام کودتای سوم ۱۲۹۹ و در پی روی کار آمدن سیدضیاالدین طباطبایی او که فرماندهی ژاندارمری خراسان را بر عهده داشت به فرمان سیدضیا، قوامالسلطنه را که در این هنگام والی خراسان بود، دستگیر و روانه تهران ساخت. اما چندماه بعد قوام به صدارت رسید و بنا به معروف حکم خود را در حالی که هنوز در زندان بود تحویل گرفت. قوام السلطنه به محض دراختیار گرفتن قدرت یکی از نزدیکان خود به نام نجدالسلطنه را کفیل ایالت خراسان نمود. کلنل احساس خطر کرد و گمان برد که قوام سودای انتقام به سر دارد، در نتیجه این حرکت را برنتابید و این آغازی شد بر ماجراهایی که در نهایت به کشته شدن کلنل در نبرد با سردار معزز کرد انجامید.

*هدف قیام محمد تقی‌خان پسیان چه بود؟

حرکت پسیان آن پشتوانه‌های فکری نهضت‌های مشابه را نداشت، آغاز کار او هم در ابتدا تنها پاسخی به صدارت قوام بود. اما آنچه روشن است حرکت او در بطن خویش اعتراض به اوضاع سیاسی روزگار بود، تلاش برای نیل به اهداف انقلاب مشروطه بود. کوشش برای اعتلای ایران بود. کنکاشی در جهت رهایی ایران و ایرانی از دست بیگانگان بود. آرمان او استقلال و آبادی ایران و آزادی مردم آن بود. این مهم را شاید بتوان در جمله منتسب به او مستتر پنداشت: مرا اگر بکشند قطرات خونم کلمه ایران را ترسیم خواهد کرد و اگر بسوزانند خاکسترم نام وطن را تشکیل خواهد داد.

انتهای پیام/