۴ پیامد کودتای ۲۸ مرداد در آینده سیاسی ایران

به گزارش خبرنگار تاریخ خبرگزاری فارس، علیرضا ملایی توانی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به مناسبت سالگرد کودتای ۲۸ مرداد در این پژوهشگاه به سخنرانی پرداخت.

وی درباره موضوع کودتای ۲۸ مرداد و تغییرات سیاسی بزرگ صحبت کرد و گفت: خوشبختانه در سال‌های اخیر که ما وارد عرصه فضای مجازی شدیم گفت‌وگوهای زیادی در محافل علمی و بین مردم ایران پیرامون رخدادهای تاریخ معاصر شکل گرفته که یکی از آنها کودتای ۲۸ مرداد است که در چند سال اخیر آثار زیادی هم درباره آن نوشته شده است.

ملایی توانی با بیان اینکه اندیشه درباره این کودتا یکی از مسائل مهم تاریخ معاصر ما است، گفت: آنچه تاکنون انجام گرفته تلاش‌های کاوش گرانه بوده که یک سری محققان، ایرانشناسان و پژوهشگران علاقه مند به مسائل تاریخ ایران انجام داده‌اند. این تلاش‌ها برای انتشار یک سری اسناد و کاویدن ابعاد ناشناخته و ناپخته کودتا و انتشار خاطرات و تحلیل رخدادهایی که منجر به این کودتا شد، است.

وی همچنین افزود: در دو قرن گذشته ما شاهد بروز کودتاهایی در سطح جهان بودیم مطالعات زیادی شده و دسته بندی‌هایی درباره انواع، شکل،‌علت و نتایج آنها صورت گرفته است منتها من بیشتر به پیامدهای کودتا می‌پردازم. پیامدهای آن متنوع و متکثر است. 

ملایی توانی با اشاره به اینکه در تاریخ ما ۴ کودتای شناخته شده و مجموعه ایده‌هایی درباره کودتا وجود دارد گفت: دو تا در دوره حاکمیت مشروطه خواهان و درون سلسله قاجار و دو تا در دوره پهلوی رخ می‌دهد. یکی کودتای محمدعلی شاه در تیر ماه ۱۲۸۷ علیه مجلس اول، دوم کودتای ۲ دی ماه ۱۲۹۰ دربرابر اولتیماتوم روسیه به ایران که منجر به تعطیلی مجلس دوم شد. 

این تاریخ شناس گفت: اندیشه‌های برپایی کودتا در ایران متنوع است. در ادبیات سیاسی و خاطره نگاری ما روایات زیادی درباره کودتای ۲۸ مرداد است در فاصله سال‌های پایان جنگ جهانی اول ۱۲۹۶ تا ۱۲۹۹ به دلیل بحران‌هایی که در حوزه اجتماعی، سیاسی شکل می‌گیرد اندیشه کودتا در جامعه ایران پرورده می‌شود. کتاب ملک الشعرای بهار همین اندیشه را نشان می‌دهد. دراین تاریخی که گفتم وضعیت به قدری بغرنج بود که احتمال کودتا می‌رفت.

ملایی توانی با بیان اینکه این ۴ کودتای انجام شده به لحاظ نتایج و دستاوردها به هیچ وجه به هم شباهت ندارند گفت: به ویژه دو کودتای دوره مشروطه اساسا قابل قیاس با دو کودتای دیگر نیستند.

وی در پاسخ به این سوال خود که چرا باید کودتا را حادثه مهم بدانیم، گفت: به نظر من کودتای ۲۸ مرداد تغییرات زیادی در ساختارهای سیاسی، اجتماعی‌ و جهت گیری ها ایجاد کرد پس از سنخ یک رخداد خاص متعارف و معمولی نیست بلکه یک رخداد بسیار پیچیده، اثرگذار با پیامدهای بلند بود به همین خاطر اگر ما بخواهیم رخدادهای تاریخی را تقسیم کنیم آن دو کودتای اول را می‌توانیم نام ببریم، اما اگر یک سری رخدادها را فرایندی ببینیم که ریشه‌های مهم دارند و آثار و نتایج بلندمدتی برجای می‌گذارند کودتای ۱۲۹۹ و ۱۳۳۲ از این سنخ هستند.

ملایی توانی توضیح داد: به همین خاطر ما واقعا درباره این کودتاها تأملات عمیق تری انجام دهیم به ویژه مسئله خود را پیدا کنیم و اکنون هم در جامعه ما یک نوع اشتیاق فراوان نسبت به تأمل کودتاها ایجاد شده که یک نوع واقعه مبارک است که اهل علم به این انگیزه ها دامن بزنند و آن را توسعه دهند و در گفتمان‌های مهم و تأثیرگذار تاریخی تبدیل کنند.

وی درباره پیامدهای مهم کودتاها که بر سرنوشت سیاسی ایرانیان تأثیر می گذارد، گفت: آیا فی نفسه خود کودتا آنقدر مهم است یا کودتا بستری را فراهم می کند که تغییرات بزرگ در پیرامون آن شکل بگیرد؟ ممکن است ترکیبی از هر دو باشد و طبیعتا وقتی از تغییرات بزرگ سخن می گوییم معمولا بخشی از آنها ریشه در شرایط و واقعیات اجتماعی ـ سیاسی پیش و برخی پس از کودتا دارند.

ملایی توضیح داد: بنابراین کودتای  ۲۸ مرداد رخداد فوق العاده مهمی است که ۴ تغییر مهم در جامعه ما ایجاد می‌کند. نخستین تغییر ، تغییر در ساختار و ماهیت نظام سیاسی ایران است یعنی از توزیع منابع قدرت سیاسی به سوی تمرکز قدرت سیاسی، دوم تغییر در ترکیب و ماهیت نیروهای اپوزوسیون سیاسی، سوم تغییر در جهت گیری جامعه ایران از تجدد به سنت و چهارم تغییر در آرمان های سیاسی جامعه ایران یعنی عبور از مشروطه خواهی به اسلام سیاسی حکومت  دینی.

انتهای پیام/