آیا کتاب «روضه الشهداء» قابل اعتماد است؟

خبرگزاری فارس ـ گروه تاریخ؛ مصطفی گوهری فخرآباد، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد: کتاب روضه الشهداء، قدیم ترین مقتل موجود به زبان فارسی درباره امام حسین (ع) است که مقارن ظهور سلسله شیعی مذهب صفویه در قلمرو ایران در شهر هرات به رشته تحریر درآمد.

مولف این اثر، نویسنده پرکار و پرآوازه، ملاحسین واعظ کاشفی سبزواری (د۹۱۰ق) است که بیشتر عمر خود را در قرن نهم در قلمرو تیموریان سنی مذهب زیست.

ملاحسین چنان که از نامش پیداست به واعظی مشغول بود و به اقتضای حرفه خود از علوم مختلف آگاهی داشت و از قضا از موهبت روانی و شیوایی قلم نیز برخوردار بود.

مجموع این عوامل موجب شد تا آثارش در میان همگنانش خوش بدرخشد و از گزند حوادث روزگار سالم بماند و بیشترشان به دست ما برسد. البته نباید اعتدال مذهبی او را که موجبات علاقه مندی هر دو گروه شیعه و سنی را به یکسان نسبت به آثارش فراهم کرد نادیده گرفت؛ چنان که همین کتاب نیز در گسترش علائق شیعی در بین ایرانیان سنی مذهب نقش موثری ایفا نمود.

کتاب روضه الشهداء چنان که از مقدمه مولف برمی آید برای مجالس سوگواری امام حسین (ع) نگاشته شده است که به گفته کاشفی در آن هنگام در حال گسترش بود.

بنابراین نمی توان به عنوان یک منبع تاریخی بدان تکیه نمود و بدین انگیزه هم تالیف نشده است. کتاب رواج فوق العاده ای در شرق جهان اسلام از خراسان گرفته تا هند طی چندین قرن داشته است که عوامل متعددی در این قضیه موثر بوده است که به پاره ای از آنها اشاره رفت.

با این حال در دوره اخیر و احیانا تحت تاثیر داوری استاد مرتضی مطهری (ره) درباره این کتاب و این شخصیت، موجی از بدبینی و سوء ظن نسبت به آن پدید آمد. سخن اصلی استاد مطهری اینست که ملاحسین به لحاظ شخصیتی فردی دو رو و کتاب روضه الشهداء عامل اصلی رواج دروغ و جعل تاریخی درباره واقعه کربلا بوده است.

این مقال گنجایش پرداختن به موضوع مذهب و شخصیت علمی و اخلاقی ملاحسین واعظ کاشفی را ندارد و تنها به همین مقدار بسنده می کنیم که شهید مطهری با ملاک های روزگار خود در پی تبیین وضعیت مذهبی سده نهم هجری برآمده است و طبیعی است که حاصل کار چندان رضایت بخش نیست.

اما درباره روضه الشهداء چند نکته را باید خاطرنشان کرد:

۱. روضه الشهداء یک مقتل تاریخی نیست و به انگیزه وقایع نگاری نیز تالیف نشده است، بلکه هدف بیشتر آن بوده است که جای خالی کتابی را برای مجالس سیدالشهداء پر کند و اتفاقا در این زمینه بسیار هم توفیق حاصل کرده است؛ چنان که بسیاری از واقفین و خیّرین نذر می کردند که در مجالس عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) حتما کتاب روضه الشهداء خوانده شود.

۲. منابع کتاب کاملا مشخص است و صاحب این گفتار در جای دیگری آنها را معرفی و بررسی کرده است. بسیاری از جعلیاتی که گمان می رود از طریق این کتاب رواج یافته است پیش از این به طور بیش و کم در منابع موجود بوده است و شاید جرم این فرد تنها آن بوده است که آنها را در یک جا گرد آورده است. مثلا ماجرای عروسی قاسم که شهید مطهری (ره) تازیانه نقد خود را در این باره متوجه کتاب روضه الشهداء کرده است پیش از این در مقتلی قدیم تر با عنوان مقتل ابوالمفاخر رازی (قرن ششم هجری) وجود داشته است.

۳. مطالب کتاب بر اساس منابع مولف قابل تقسیم بندی به دو دسته درست و نادرست است. آن دسته از مطالب کتاب که از منابع معتبر و دسته اولی همچون تاریخ طبری، الفتوح ابن اعثم کوفی، عیون اخبار الرضا و مقتل خوارزمی نقل شده است، قابل اعتماد و آن دسته ای که از منابع گمنامی همچون مبکیات و روضه الاسلام روایت شده است غیر قابل توجه و پیگیری است.

انتهای پیام/