علم نخست‌وزیر شد

خبرگزاری فارس ـ گروه تاریخ: امیراسدالله علم فرزند محمد ابراهیم خان علم (شوکت‏الملک) امیر قائنات در ۱۲۹۸ ش در بیرجند متولد شد.

عَلم، تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش گذراند، همزمان نیز به فراگیری زبان‌های انگلیسی و فرانسه پرداخت. زمانی که ابراهیم علم توسط رضاشاه به تهران فراخوانده شد، اسدالله نیز در ۱۵ سالگی به تهران آمد و در مدرسه عالی کشاورزی کرج به تحصیل مشغول شد. او در پنجم مرداد ۱۳۲۱ لیسانس (مهندسی کشاورزی) گرفت و سپس با دختر ابراهیم قوام، قوام الملک شیرازی (از رجال دوره رضاخان) ازدواج کرد.

امیر اسدالله با اعمال نفوذ پدرش، در ۱۳۲۳، پیشکار مخصوص محمدرضا شاه شد و این سمت را تا اواسط ۱۳۲۶ حفظ کرد. در این سال از سوی قوام‌السلطنه به فرمانداری کل سیستان و بلوچستان منصوب شد. در ۱۳۲۷ در کابینه دوم ساعد مراغه‌ای، سمت وزارت کشاورزی را عهده‏دار شد. او این سمت را در کابینه حسنعلی منصور نیز حفظ کرد و در کابینه رزم‏آرا وزیر کار شد.

با قتل رزم‏ آرا و نخست‌وزیری مصدق، علم از سوی شاه سرپرست اداره املاک و مستغلات پهلوی شد. او در جریان کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که به سقوط دولت مصدق انجامید، با عوامل جاسوسی انگلیس ازجمله برادران رشیدیان و شاپور ریپورتر هماهنگ بود و پس از کودتا و قدرت گرفتن شاه نیز در حلقه مشاوران شاه درآمد.

وی که در جریان کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نقش فعالی ایفا کرده بود و پس از کودتا نیز به گفته ارتشبد فردوست «سهم اساسی در برکناری سپهبد زاهدی از مسند نخست‌وزیری داشت».

پس از کناره‏ گیری سپهبد فضل‌الله زاهدی در فروردین ۱۳۳۴، علم در کابینه حسین علاء وزیر کشور شد. او در این سمت که تا فروردین ۱۳۳۶ ادامه داشت، استانداران و فرمانداران سراسر کشور را تعویض کرده و عناصر مورد اعتماد شاه را جایگزین ساخت.

وی در همین دوره، انتخابات مجلس نوزدهم را برگزار کرد. کنترل و جلوگیری از انتشار مطبوعات مخالف از دیگر اقدامات وی در مقام وزارت کشور بود.

لایحه تأسیس ساواک نیز در همین دوره تهیه و تقدیم مجلس شد. پس از تشکیل کابینه دکتر منوچهر اقبال در فروردین ۱۳۳۶، علم در ۲۷ اردیبهشت همان سال «حزب مردم» را در چارچوب تحقق سیاست‌های انگلیس در ایران تشکیل داد؛ اما ریاست وی بر این حزب تنها تا پایان دوران نخست‌وزیری اقبال ـ شهریور ۱۳۳۹ ـ دوام یافت و به دنبال افتضاحات انتخابات تابستان ۱۳۳۹ مجبور به استعفا از دبیر کلی حزب مردم شد.

امیر اسدالله علم پس از عزل علی امینی از مقام نخست‌وزیری، در تیر ۱۳۴۱ مأمور تشکیل کابینه شد و تا اسفند سال بعد عهده ‏دار این سمت بود. مهم‌ترین رویداد این دوره تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود. این لایحه به دلیل آنکه ماهیت ضد اسلامی داشت مورد اعتراض شدید روحانیون، به ویژه امام خمینی(ره)، قرار گرفت و اوج‏گیری مخالفت‌های مردمی سبب شد تا علم از اصرار بر تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی عقب‌نشینی کرده و لغو آن را در آذر ۱۳۴۱ اعلام نماید.

برگزاری رفراندوم، ششم بهمن ۱۳۴۱ و تحریم آن توسط مردم، کشتار طلاب در مدرسه فیضیه قم در فروردین ۱۳۴۲، بازداشت حضرت امام خمینی (ره) در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و سپس سرکوب خونین قیام پانزده خرداد از دیگر رویدادهای عمده دوران نخست‌وزیری علم بود.

علم از تیر ۱۳۴۱ تا اسفند ۱۳۴۲ در یک برهه بسیار حساس و بحرانی بر مقام نخست‌وزیری تکیه زد تا چنانکه مطلوب آمریکایی‏ها بود؛ برنامه اصلاحات پیشنهادی آنان را (که به زودی نام انقلاب سفید بر آن نهاده شد) به مورد اجرا بگذارد و مخالفان سیاسی حکومت را از پیش رو بردارد.

در این میان گروه‌هایی نظیر جبهه ملی و نهضت آزادی ایران با سهولت بیشتری مقهور حکومت شدند؛ اما جریان مخالفت علما و روحانیون تحت رهبری امام خمینی (ره) با اصلاحات مورد نظر شاه، دولت اسدالله علم را با چالش‌هایی بس جدی مواجه ساخت و سرکوب گری‌ها و ددمنشی‌های پرشماری را به دنبال آورد که تا واپسین ماه‌های عمر دولت علم با نوساناتی تداوم یافت.

*نخست‌وزیری علم سرآغاز حکومت شاه نه سلطنت

با آغاز نخست‌وزیری علم، سیطره شاه بر مجموعه دولت و حکومت گسترش چشمگیر و کم‌ نظیری یافت. آگاهان به امور کابینه علم را مجموعه‌ای از افراد بدون صلاحیت و فاقد وجاهت لازم جهت کسب مقام وزارت ارزیابی کرده آن را به تمسخر گرفتند.

برنامه انقلاب سفید در همین دوران آغاز شد و به رغم مخالفت‌های گسترده مردمی، در ۶ بهمن ۱۳۴۱ آن رفراندوم مشهور برگزار شد و با گسترش فشار بر مخالفان و زندانی شدن بسیاری از فعالان و منتقدان سیاسی در ۲ فروردین ۱۳۴۲ کشتار مدرسه فیضیه و سپس قیام معروف ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ به وقوع پیوست. شاه در ششم خرداد ۱۳۴۲ طی نطقی در کرمان با القاب زشت از روحانیون یاد کرد.

*علم به شدت در پی سرکوب خشن قیام ۱۵ خرداد بود

علی‌نقی عالیخانی درباره چگونگی برخورد اسدالله علم نخست‌وزیر با تظاهرکنندگان ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ می‌نویسد: «علم در روزهای حساس قیام ۱۵ خرداد با مقام‌های انتظامی پیوسته در تماس بود و خود از کلانتری‌های مناطق حساس شهر سرکشی می‌کرد و به همه مسئولان هشدار می‌داد خود را برای رویارویی با آشوبی بزرگ آماده کنند. به این سان هنگامی که در بامداد روز ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ تظاهرات در اطراف بازار تهران آغاز شد علم ‌آمادگی کامل داشت و به رئیس شهربانی وقت سپهبد نصیری تلفنی دستور تیراندازی داد و در برابر تردید نصیری یادآور شد که این دستور را به عنوان نخست‌وزیر می‌دهد و نامه مؤید این دستور را نیز بی‌درنگ برای او خواهد فرستاد.

خود نیز پس از ساعتی به دفتر نصیری رفت و از نزدیک شاهد وضع روز بود. این خونسردی و قاطعیت علم اثر بسیار مثبتی داشت و مسئولان انتظامی توانستند در چند ساعت به این غائله پایان دهند و تظاهر‌کنندگان را به شدت سرکوب کنند.»

*علم پس از ابتلا به سرطان خون از وزارت دربار کنار گذاشته شد

علم، به علت بیماری سرطان خون و ترک کشور جهت معالجه، از سوی شاه کنار گذاشته شد و به جای او امیرعباس هویدا به وزارت دربار منصوب شد.

روند بیماری سرطان خون علم، که نهایتاً منجر به مرگ وی شد، از اواخر دهه ۴۰ و اوایل دهه ۱۳۵۰ آغاز شده بود. جهت ادامه معالجه به تهران انتقال داده شد. روز بعد به پاریس اعزام شد و پس از مسافرتی کوتاه به ایران بازگشت‌. اما در اواخر دی ۵۶ در بیمارستان‌های پاریس بستری شد. پس از آن که به رغم چند عمل جراحی حال وی همچنان رو به وخامت نهاده بود، جهت مراقبت و معالجه بیشتر در اواخر سال ۱۳۵۶ به آمریکا اعزام شد و در بیمارستان شهر نیویورک بستری گردید.

در آن زمان پیش‌بینی پزشکان آمریکایی که معتقد بودند علم زنده نمی‏‌ماند، صحیح از آب درآمد و سرانجام وی در ساعت ۱۱ روز جمعه ۲۵ فروردین ۱۳۵۷ در بیمارستانی در نیویورک درگذشت‌.

روز بعد جسدش به تهران انتقال یافت و روز یکشنبه ۲۷ فروردین ۱۳۵۷ در اقامتگاه خانوادگی خاندان علم در حرم مطهر امام رضا (ع‌) به خاک سپرده شد.

انتهای پیام/